พระถ้ำเสือ พิมพ์เล็กหน้าแก่ สุพรรณบุรี

พระถ้ำเสือ เดิมเชื่อกันว่าเป็นพระที่สร้างในสมัยอยุธยา เพราะพบที่อำเภออู่ทองจังหวัดสุพรรณบุรี ซึ่งเป็นเมืองเอกในสมัยอยุธยา และอำเภออู่ทอง ตามประวัติศาสตร์ที่ร่ำเรียนกันมาก็เขียนว่า เป็นเมืองที่พระเจ้าอู่ทองเคยมาครองเมืองอยู่ก่อนที่จะย้ายไปสร้างกรุงศรีอยุธยาโดยสันนิษฐานกันว่า เนื่องจากแม่น้ำเปลี่ยนทางเดินหรือเกิดโรคระบาด จึงต้องย้ายเมืองไปโดยเหตุผลรวมๆ กันดังกล่าวข้างต้น และมิได้มีการศึกาพระถ้ำเสือกันอย่างจริงจัง ก็ด่วนสรุปว่า พระถ้ำเสือเป็นพระที่สร้างในสมัยอยุธยาแต่บางท่านก็เห็นว่าศิปะของพระถ้ำเสือใกล้เคียงกับศิลปะทวาราวดีจึงสรุปเอาว่าพระถ้ำเสือเป็นพระสมัยอยุธยาล้อสมัยทวาราวดี หรือเป็นพระสร้างสมัยอยุธยาแต่ไปลอกเลียนแบบพระสมัยทวาราวดีนั้นเอง

ต่อมาอาจารย์มนัส โอภากุล ได้เริ่มศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับพระถ้ำเสืออย่างจริงจังและต่อเนื่อง ทั้งทางด้านประวัติศาสตร์ โบราณคดี และพุทธศิลป์ ผนวกกับสิ่งแวดล้อมต่างๆจนได้ข้อสรุปว่าพระถ้ำเสือเป็นพระที่สร้างสมัยทวาราวดีตอนปลาย โดยมีเหตุผลที่สำคัญ คือ พระถ้ำเสือมีศิลปะสมัยทวาราวดี และสถานที่พบก็พบในถ้ำบนภูเขาอันเป็นดินแดนแห่งทวาราวดี คืออำเภออู่ทองเพียงอำเภอเดียวเท่านั้น ส่วนอำเภอต่างๆในจังหวัดสุพรรณบุรีไม่เคยพบเลย และอาจารย์มนัส โอภากุล ได้พิจารณาถึงพุทธลักษณะของพระถ้ำเสือแล้ว พิจารณาว่า เป็นศิลปะสมัยทวาราวดีอย่างชัดแจ้ง คือพระถ้ำเสือ มีพระพักตร์ใหญ่ พระหนุหนา พระเนตรโปน พระขนง(คิ้ว)เป็นสันนูน พระนลาฎแคบ พระเภสโมลีสั้น พระนาสิกใหญ่ พระโอษฐ์กว้าง ซึ่งพุทธลักษณะดังกล่าวนี้ป็นพุทธลักษณะของพระพุทธรูปสมัยทวาราวดี ตามที่กล่าวมาถึงขั้นนี้เป็นผลของการศึกษาค้นคว้าของอาจารย์มนัส โอภากุล

สำหรับในทัศนะของผู้เขียนแล้ว มีความเห็นว่า ในการวิเคราะห์พระถ้ำเสือว่าสร้างในสมัยใด มีเรื่องใหญ่ๆ 2เรื่อง ที่โดยทั่วไปแล้ว นักโบราณคดีจะต้องนำมาพิจารณา คือศิลปะของวัตถุนั้นและประวัติศาสตร์โบราณคดีของสถานที่พบในเรื่องศิลปะของพระถ้ำเสือ ผู้เขียนได้พยายามค้นคว้าศึกษา และพิจารณาจากภาพถ่ายและองค์จริงของพระถ้ำเสือกรุต่างๆทั้งกรุเก่าถ้ำเสือ(เขาคอก)กรุเขาพระ(ศรีสรรเพช)กรุวัดหลวง กรุเขาดีสลัก กรุเขาพระ(จร้า)และกรุวัดเขาวงษ์ ของพระพิมพ์องค์เล็กกว่า 400พิมพ์ และพระขนาดบูชาอีกกว่า 20พิมพ์แล้ว มีความเห็นว่า พระถ้ำเสือนี้มีศิลปะใกล้เคียงกับศิลปะทวาราวดี ซึ่งอาจจะสร้างในสมัยทวาราวดีตอนต้น หรือก่อนสมัยทวาราวดีก็เป็นไปได้ค่อนข้างมาก โดยมีข้อสรุปในประเด็นต่างๆดังนี้
1)หากจะพิจารณาพุทธศิลป์ในสมัยต่างๆ ตั้งแต่สมัยทวาราวดี ศรีวิชัย เชียงแสน สุโขทัย ลพบุรี อยุธยาถึงรัตนโกสินทร์แล้ว จะเห็นว่าพระถ้ำเสือมีศิลปะที่ใกล้เคียงกับสมัยทวาราวดีแต่ไม่มีลักษณะมาทางสมัยเชียงแสน สุโขทัย ลพบุรีหรือสมัยที่หลังกว่าสมัยทวาราวดีเลยจึงอาจเป็นไปได้ว่า พระถ้ำเสือสร้างในยุคก่อนสมัยทวาราวดี เพราะศิลปะองค์พระเหมือนกับพระพุทธรูปยุคแรกที่มีการสร้างรูปเคารพของพระพุทธเจ้าขึ้นมา คือเริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ.600 เป็นต้นมา
2)พิมพ์พระถ้ำเสือที่เห็นมีทั้งหน้าพุทธ หน้าเทวดา หน้าฤาษี(มีเยอะมาก)บางพิมพ์เป็นองค์พระฤาษีเลย กรุเขาคอก(วัดถ้ำเสือ)มีการพบพระถ้ำเสือพิมพ์พิฆเนศด้วย กรุเขาพระ(ศรีสรรเพช)พบพระพิมพ์พระฤาษีจำนวนมาก กรุเขาพระ(จร้า)มีพระถ้ำเสือหน้าคล้ายพระผงสุพรรณมีจมูกยาวคล้ายวงช้างและหูใหญ่เหมือนหุช้าง มีพระบางพิมพ์มีท้องใหญ่คล้ายท้องพระสังกัจจายน์หรือเหมือนท้องช้างนั่นเอง กรุวัดเขาดีสลัก กรุวัดเขาวงษ์ มีพระถ้ำเสือพิมพ์เปาบุ้นจิ้นตาเฉียงขึ้นแบบศิลปะจีน หรือตาเฉียงแบบตาช้าง เช่นเดียวกับตาของพระพิฆเนศ
ที่สำคัญคือพระพิมพ์ถ้ำเสือที่ได้พบทั้งหมดมีน้อยมากที่จะมีพระศกเป็นเม็ดเป็นตุ่มของพระพุทธเจ้า ส่วนใหญ่ถ้าเป็นหน้าพระพุทธหรือหน้าเทวดาจะเป็นคล้ายหมวกหรือชฎาครอบอยู่บนศรีษะและมีส่วนที่ห้อยมาปิดหูเหมือนพระอินเดียหรือพระธิเบตก่อนสมัยทวาราวดีทั้งสิ้น





3)พระเจ้าอโศกมหาราชได้ส่งพระ 2รูปคือพระโสณะและพระอุตตระมาเผยแผ่พระพุทธศาสนาที่สุวรรณภูมิเป็นครั้งแรกราว พ.ศ.300และในสมัยเดียวกันก็มีพรหมณ์รวมทั้งนักบวช ฤาษีปะปนกัน พระถ้ำเสือจึงมีพิมพ์พระพิฆเนศ ฤาษี เทวดา พระพุทธ ยักษ์ (ท้าวกุเวร หรือท้าวเวสสุวัณ) ทั้งนี้ เพราะได้รับอิทธิพลจากศาสนาฮินดู ดินแดนแห่งนี้ได้นับถือศาสนาพุทธเป็นหลัก พระถ้ำเสือจึงน่าจะสร้างก่อนสมัยทวาราวดี คือสร้างระหว่าง พ.ศ.600-1100 ซึ่งมีการนับถือศาสนาตามที่กล่าวข้างต้นปะปนกันอยู่


4)สถานที่พบพระถ้ำเสืออยู่ในถ้ำบนภูเขาที่อำเภออู่ทอง จังหวัดสุพรรณบุรี เป็นในสมัยก่อนที่จะมีการสร้างวัดให้พระจำพรรษาเช่นปัจจุบัน นักบวชไม่ว่าพุทธ หรือพราหมณ์ หรือฤาษี จะใช้ถ้ำในภูเขาเป็นศาสนาสถานสำหรับทำศาสนาพิธี พระถ้ำเสือจึงอาจสร้างขึ้นก่อนที่จะมีวัดในที่ราบต่ำลงมา






5)พระถ้ำเสือบางองค์มีเปลือกหอยติดอยู่ แสดงว่าดินที่ใช้ทำใกล้กับทะเล ซึ่งในสมัย 1500 ปีที่แล้วมา เขตฝั่งของอ่าวไทยขึ้นไปถึงจังหวัดราชบุรี นครชัยศรี อู่ทอง ลพบุรี นครนายก ดินแดน แถบอยุธยา นนทบุรี ปทุมธานี กรุงเทพฯ ยังเป็นทะเลอยู่ พระถ้ำเสือจึงน่าจะสร้างมาก่อน 1300 ปีขึ้นไป




6)พระถ้ำเสือขนาดบูชาของกรุเขาพระ(จร้า)หลายพิมพ์มีหน้าตาคล้ายศิลปะจีนมีตาเฉียงขึ้น บางองค์ใส่หมวกคล้ายตัวละครสมัยสามกีก ซึ่งเกิดขึ้นประมาณ 1500ปี พระถ้ำเสือกรุนี้จึงน่าจะมีอะไรเกี่ยวกับชาวจีนบ้าง ซึ่งเกิดก่อนสมัยทวาราวดีทั้งสิ้น



7)พระถ้ำเสือเป็นพระที่ใช้แม่พิมพ์ตัวเมียเพียงตัวเดียว หลังพระเป็นทรงนูนเหมือนลักษณะหลังของพระรอด พระคง พระเปิม ซึ่งเป็นพระที่สร้างในสมัยทวาราวดีทั้งสิ้นและนิยมสร้างเป็นพระเนื้อดิน เอาดินที่ปั้นเป็นก้อนเล็กกดลงเบ้าพิมพ์และตกแต่งดินที่เหลือให้เป็นหลังนูนขึ้นมา ในสมัยสุโขทัยและสมัยอยุธยาถึงปัจจุบัน การสร้างพระส่วนใหญ่ด้านหลังพระจะแบน เช่น พระกำแพงซุ้มกอ พระผงสุพรรณ พระนางพญา จะใช้มวลสารกดลงไปแล้วแต่งข้างหลังให้แบนเมื่อดินเนื้อมวลสารเกินเบ้า ก้จะตัดขอบให้ได้ขนาด ซึ่งเป็นการสร้างพระในสมัยหลัง ดังนั้นพระถ้ำเสือเป็นพระที่มีหลังนูน กดพิมพ์ของพระรอด พระคง และพระสมัยทวาราวดีจะไม่นิยมตัดเนื่อพระออก ซึ่งเป็นพระที่สร้างเก่าก่อนทั้งสิ้น จากเหตุผลดังกล่าวมาข้างต้นจึงเพียงพอที่จะสรุปได้ว่าพระถ้ำเสือ สร้างในสมัยที่ไม่ต่ำกว่าสมัยทวาราวดี โดยอาจจะอยู่ในช่วงทวาราวดีตอนต้นหรือก่อนช่วงนั้น และที่ว่าเป็นพระพิมพ์แรกของสุวรรณภูมิ ก็คงไม่ผิดไปจากนี้










8)พระถ้ำเสือพบบนเขาในถ้ำ ในบริเวณเมืองโบราณอู่ทอง มีการค้นพบซากโบราณสถาน จำนวนมาก ส่วนใหญ่จะเป็นฐานสถูปเจดีย์และวิหารที่มีรูปลักษณะคล้ายศิลปะอินเดียของราชวงษ์คุปตะ หลังคุปตะ และราชวงศ์ปาละ มีอายุระหว่างพุทธศตวรรษที่ 12-16 ซึ่งอยู่ในช่วงสมัยทวาราวดี ในโบราณสถานเหล่านี้ไม่พบพระพิมพ์ขนาดเล็กแบบพระถ้ำเสืออยู่ด้วยเลย พระพิมพ์ขนาดเล็กแบบพระเม็ดกระดุม และพิมพ์สี่เหลี่ยมปางยมกปาฏิหาริย์จะพบในเจดีย์บนเขาทำเทียม ซึ่งเป็นพระที่สร้างในสมัยศรีวิชัย พระที่เป็นเนื้อโลหะขนาดใหญ่ ซึ่งเป็นพระขนาดบูชา ก็พบในเจดีย์หรือสถูป ซึ่งอยู่สมัยศรีวิชัยหรือทวาราวดีทั้งสิ้น ส่วนที่เป็นเนื้อดินจะมีแต่สมัยอมราวดี ซึ่งเป็นสมัยก่อนสมัยทวาราวดี พระถ้ำเสือเป็นพระเนื้อดินที่สร้างแล้วเก็บไว้ในถ้ำ จึงน่าที่จะเป็นพระพิมพ์ที่สร้างขึ้นก่อนสมัยทวาราวดี