พระคง จังหวัดลำพูน

พระคงกรุเก่า-พระคงกรุใหม่ จังหวัดลำพูน (ประวัติพระคง ลำพูน)

พระคง ลำพูน จังหวัดลำพูน หรือที่ในสมัยก่อนเรียกกันว่า "เมืองหริภุญไชย" เป็นเมืองเก่าแก่ของไทย กล่าวตามตำนานพงศาวดารไว้ว่า.... เมืองหริภุญไชย ถูกสร้างโดยฤาษี 4 องค์ มี ฤาษีวาสุเทพหรือพระสุเทวะฤาษี เป็นผู้นำในการสร้าง แล้วเสร็จในราวปี พ.ศ.1200 ต่อมาในปี พ.ศ.1205 พระนางจามเทวี พระธิดาของพระเจ้าจักรวรรดิราช กษัตริย์มอญที่ครองเมืองละโว้หรือลพบุรีในสมัยนั้น ได้รับการอัญเชิญมาเป็นกษัตริย์เมืองหริภุญไชย พระองค์ได้ทรงนำพระพุทธศาสนา พระไตรปิฎก รวมทั้งวิทยาการต่างๆ มายังเมืองหริภุญไชย ทรงสร้างวัดและถาวรวัตถุทางพุทธศาสนาเป็นอันมาก ที่สำคัญที่สุดคือ ปี พ.ศ.1223 พระนางจามเทวีทรงสร้างจตุรพุทธพุทธปราการ

โดยสร้างวัดไว้ทั้ง 4 ทิศ ชาวเมืองเรียกกันว่า "วัดสี่มุมเมือง" ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นการคุ้มครองเมืองไว้ทั้ง 4 ทิศ คือ

1.วัดพระคงฤาษี อยู่ทางด้านเหนือ
2.วัดประตูลี้ อยู่ด้านทิศใต้
3.วัดดอนแก้ว อยู่ด้านทิศตะวันออก
4.วัดมหาวัน อยู่ด้านทิศตะวันตก

นอกจากนี้ ที่ พระเจดีย์ฤาษี วัดพระคงฤาษี ยังปรากฏรูปพระฤาษีทั้งสี่ประทับยืนในซุ้มคูหา พร้อมมีคำจารึกใต้ฐานว่า

สุเทวะฤาษี ผู้รักษาเมืองฝ่ายทิศเหนือ

สุกกทันตฤาษี ผู้รักษาเมืองฝ่ายทิศใต้

สุพรหมฤาษี ผู้รักษาเมืองฝ่ายทิศตะวันออก

สุมมนารทะฤาษี ผู้รักษาเมืองฝ่ายทิศตะวันตก

วัดสี่มุมเมืองนี้ นับเป็นพุทธาวาสสำคัญของจังหวัดลำพูน และเป็นแหล่งกำเนิดพระกรุสกุลลำพูนอันมีชื่อเสียงที่สุดในจังหวัดด้วย อาทิ พระรอด หนึ่งในพระชุดเบญจภาคี พระคง พระฤา พระเปิม และพระบาง ฯลฯ ซึ่งจะมีรูปแบบของศิลปะทวารวดีและศิลปะศรีวิชัย พระกรุเหล่านี้จึงน่าจะมีอายุอยู่ในราว 1,300 ปี

มากล่าวถึงวัด พระคงฤาษี หรือ วัด อนันทราม ซึ่งเป็นวัดที่อยู่ทางทิศเหนือ มีสุเทวะฤาษี เป็นผู้รักษาเมือง พระสกุลลำพูนที่พบ ณ กรุแห่งนี้ก็คือ "พระคงหรือพระลำพูน" หนึ่งในพระชื่อดังของลำพูน ซึ่งสันนิษฐานว่าเป็นพระสมัยเดียวกันกับพระรอดและสร้างโดยสุเทวะฤาษีเช่น เดียวกัน

ตามความหมายแล้ว "คง" หมายถึง การตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าภายใต้ซุ้มโพธิ์ที่พุทธคยา ดังนั้น จึงมีพุทธศิลปะที่งดงามสง่า

- องค์พระประธานประทับนั่งขัดสมาธิเพชร แสดงปางมารวิชัย ภายในซุ้มใบโพธิ์ เหนืออาสนะฐานบัวเม็ด เป็นจุดไข่ปลาเรียงอยู่ด้านหน้าโดยรอบ 2 ชั้น

- พื้นผนังโพธิ์ด้านหลังมีความประณีตและอ่อนพลิ้วงดงามมาก

- เส้นประภามณฑลเป็นเส้นซุ้มครอบลงมาตลอดด้านข้าง

- พระพักตร์ป้อมเอิบอิ่ม

- พระอุระอวบอ้วนล่ำสัน

พระคง เป็นพระเนื้อดินเผา ขนาดเล็กกะทัดรัด กว้างประมาณ 1.7 ซ.ม. สูงประมาณ 2.8 ซ.ม. มีทั้งสีขาว สีเหลืองพิกุล สีเขียว สีแดง และสีดำ แต่เป็นที่นิยมที่สุดจะเป็น "พระคงสีเขียว" พบมากที่วัดคงฤาษี และมีกระจายอยู่ตามวัดต่างๆ ในลำพูนรวมทั้งเชียงใหม่ สันนิษฐานว่าน่าจะมีการนำพระคงมาบรรจุกรุทีหลังหลังจากมีการแตกกรุจากวัดคง ฤาษี และเนื่องด้วยพระคงมีการแตกกรุมาหลายครั้ง จึงมีการแบ่งแยกออกเป็น "กรุเก่าและกรุใหม่"

"พระคงกรุเก่า" ให้สังเกตเนื้อขององค์พระ จะมีเนื้อละเอียดหนึกนุ่ม แต่มีความแกร่ง และปรากฏว่านดอกมะขามเป็นจุดสีแดงเล็กๆ ประปรายตามผิวขององค์พระ ส่วน "พระคงกรุใหม่" เนื้อขององค์พระจะค่อนข้างยุ่ยและหยาบ โดยเฉพาะว่านดอกมะขามและแร่ที่จมอยู่ในเนื้อ จะหยาบและกระจายอยู่ตามผิวและฝังอยู่ในเนื้อมากมาย

พระคงมีพุทธคุณ เป็นเลิศในเรื่องคงกระพันชาตรี ดังคำกล่าวเปรียบเปรยของชาวเหนือว่า "พระคงเป็นพงศาวดารของทหาร ส่วนพระลือเป็นพงศาวดารของยอดขุนพล" พระคงนับว่าเป็นพระเก่าแก่ที่น่าสะสมมากพิมพ์หนึ่ง ซึ่งถือว่าสนน ราคาเช่าหายังพอสู้ไหว ก็ขึ้นอยู่กับความสวยงามสมบูรณ์แบบขององค์พระด้วย และเป็นเรื่องปกติที่พระกรุเก่าเช่นนี้จะต้องมีของเทียมเลียนแบบค่อนข้างมาก จึงต้องพิจารณากันให้ถี่ถ้วนก่อนตัดสินใจครับผม

คอลัมน์ พันธุ์แท้พระเครื่อง
โดย ราม วัชรประดิษฐ์