พระลีลา สนิมแดง กรุวัดมหาธาตุ สุโขทัย(พระติดรางวัล)

พระลีลากรุวัดมหาธาตุเนื้อชินเงินสุโขทัย
พระลีลากรุวัดมหาธาตุเนื้อชินเงิน สุโขทัย: สาระสังเขปพระเนื้อชิน โดยชาติ วิศิษฏ์สรอรรถ
นักโบราณคดีกล่าวว่า รัฐโบราณมักกำหนดจุดกึ่งกลางเมืองเปรียบประดุจกับเขาพระสุเมรุ ซึ่งเป็นศูนย์กลางของจักรวาล หากเป็นรัฐฮินดูก็มักสร้างเทวาลัยประดิษฐานเทวรูปสำคัญ หรือศิวลึงค์ไว้ที่ตำแหน่งศูนย์กลางเมือง ส่วนรัฐพุทธก็นิยมสร้างวัด และบรรจุพระบรมสารีริกธาตุไว้ในเจดีย์ที่เป็นประธาน โดยสร้างไว้ที่ศูนย์กลางเมืองเช่นเดียวกัน

วัดมหาธาตุ เป็นวัดหนึ่งที่ตั้งอยู่กึ่งกลางเมืองสุโขทัย วัดแห่งนี้เป็นทั้งศูนย์รวมทางจิตใจของชาวเมืองในยุคนั้น คาดกันว่าวัดแห่งนี้คงสร้างขึ้นพร้อมๆ กับการสร้างเมืองในยุคแรกๆ ถือเป็นวัดสำคัญสูงสุดของเมือง ต่อมามีการสร้างเสริมบูรณปฏิสังขรณ์เรื่อยมา

วิหารหลวงที่อยู่ในวัดมหาธาตุนี้ เป็นอาคารโถงขนาดใหญ่ ไม่มีผนัง หลังคาเป็นเครื่องไม้มุงกระเบื้อง ส่วนชายคาสำหรับกันฝนสร้างแบบลาดเตี้ยลงเกือบถึงพื้น เชื่อกันว่า วิหารแห่งนี้เดิมทีเป็นที่ประดิษฐานของ พระศรีศากยมุนี พระสัมฤทธิ์ปางมารวิชัยขนาดใหญ่ที่สุดในไทย (ปัจจุบันประดิษฐาน ณ วัดสุทัศนฯ) ได้อัญเชิญลงมาในสมัยรัชกาลที่ ๑ พร้อมกับพระสัมฤทธิ์อื่นๆ เพื่อประดิษฐานไว้ตามวัดต่างๆ ในกรุงเทพฯ

วัดมหาธาตุแห่งนี้ กรมศิลปากรมีการขุดเจดีย์รายองค์หนึ่ง ภายในเจดีย์พบกรุพระที่ได้รับการออกแบบให้แยกออกเป็นห้องๆ พบว่ามีเพียง ๓ ห้องที่บรรจุพระพุทธรูปไว้ภายใน โดยแยกพบว่ามี ๒ ห้องที่บรรจุพระพุทธรูปหิน ศิลปะอยุธยา และพระพุทธรูปสัมฤทธิ์ ศิลปะสุโขทัย ในลักษณะที่หันพระพักตร์เข้าหากัน

นักวิชาการยกย่องด้านศิลปะไว้ว่า พระพุทธรูปในศิลปะสุโขทัย งดงามที่สุด คือ พระพุทธรูปที่เรียกว่า “หมวดใหญ่” เพราะมีพุทธลักษณะอ่อนโยนด้วยพระพักตร์รูปไข่ รัศมีเป็นเปลว และเส้นรอบพระวรกายดูนุ่มนวลด้วยเส้นโค้ง อีกทั้งนักวิชาการส่วนใหญ่เชื่อว่า พระพุทธรูปปางลีลาลอยตัว น่าจะเกี่ยวกับคติการบูชารอยพระพุทธบาท เพราะท่าทางการลีลา คือ การ “ก้าว” เพื่อประทับรอยพระพุทธบาทไว้ ให้เป็นที่สักการะแทน อีกทั้งยังมีพุทธประวัติหลายตอนที่กล่าวถึงขณะเสด็จลงจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ จะทรงแสดงปางลีลาเสมอ

พระปางลีลา ที่ได้กล่าวมาแล้วนี้ ในรูปแบบที่เป็นพระเครื่อง มีการขุดพบได้ที่เมืองสุโขทัย พบมากที่สุด คือ กรุวัดมหาธาตุ ซึ่งมีการสร้างทั้งชนิดเนื้อชิน, ดิน, และว่าน พระลีลาที่มีความงดงามมากในศิลปะสุโขทัย คือ พระลีลา กรุวัดมหาธาตุ ที่มีขนาดองค์พระกะทัดรัด เหมาะพอดี คือ กว้าง ๒ ซม. สูง ๖ ซม.

พระลีลา กรุวัดมหาธาตุ พุทธลักษณะ พิมพ์พระมีรูปทรงเรียวยาวเหมือนพระลีลาทั่วไป องค์พระประทับยืนอยู่ในกรอบเส้นโค้งนูนธรรมดา ทรงประทับด้วยพระบาทซ้ายบนฐานเรียบตรงชั้นเดียว ส่วนปลายพระบาทขวายกลอยมาจรดด้านหลังพระบาทซ้าย พระหัตถ์ขวาวางขนานทอดลงมาตรงๆ ข้างพระวรกาย ส่วนพระกรซ้ายยกขึ้นแนบพระอุระ โดยที่พระหัตถ์ซ้ายหงายแผ่ออกไว้ที่บริเวณตำแหน่งพระอังสา (บ่า) ต่างกับพระลีลาของเมืองอื่น เช่น พระลีลา กรุวังหิน ที่มีความอ่อนช้อยงดงามยอดเยี่ยมเป็นเลิศของเมืองพิษณุโลก ที่พระทั้ง ๒ เมือง ของทั้ง ๒ กรุนี้ แตกต่างกันทั้งพระบาทและพระหัตถ์ทั้ง ๒ สลับข้างกัน

พระลีลา กรุวังหิน องค์พระยกพระบาทซ้ายลอยขึ้น วางปลายพระบาทซ้ายเฉียงลงด้านหลังของพระบาทขวาที่ประทับอยู่ ส่วนพระกรและพระหัตถ์ซ้ายทอดวางแนบลงมาตรงๆ ส่วนพระกรและพระหัตถ์ขวายกเสมอพระอุระ และองค์พระมีขนาดใหญ่กว่าเล็กน้อย คือ กว้าง ๒.๒ ซม. สูง ๖.๓ ซม.

แต่พระทั้ง ๒ พิมพ์ ของทั้ง ๒ เมืองนี้ มีความสวยงดงามด้วยกันทั้งคู่ ต่างกันที่ของเมืองสุโขทัยจะแลดูมีภวังค์แห่งความเงียบสงบ ซึ่งแลดูแล้วขลัง สงบ เยือกเย็น ส่วนของเมืองพิษณุโลกจะเหมือนพลิ้วไหวกว่าเล็กน้อย ดูแล้วมุ่งเน้นทางความรุ่งเรือง และความเจริญก้าวหน้า

พระลีลา กรุวัดมหาธาตุ สภาพปานกลางราคาเช่าหาอยู่ที่หลักหมื่นกลางถึงหมื่นปลาย ถ้าสภาพสวยสมบูรณ์ ไขขี้กรุเดิมๆ สภาพหลักแสนแน่นอน ถ้าเทียบกับ พระลีลา กรุวังหิน ของเมืองพิษณุโลก ซึ่งราคาแพงกว่าเป็นหลักแสนถึงสองแสนมานานแล้ว เพราะของแท้มีน้อยและหายาก

เชื่อได้ว่า พระลีลาเมืองสุโขทัย และ พระลีลาเมืองพิษณุโลก ให้ความรุ่งโรจน์ในชีวิตแก่ผู้รักความก้าวหน้ามาแล้วแต่โบราณกาล ซึ่งปัจจุบันนี้ พระลีลาเมืองสุโขทัย ได้กลายเป็นของหายากเหมือนของเมืองพิษณุโลกไปแล้ว